Қанды Қаңтар кезінде күш құрылымдары бір-біріне оқ атқан болуы мүмкін. Оқиғаны тергеу кезіндегі және одан да бұрынғы олқылықтар туралы біліп жүрсек, енді тағы бір проблеманың беті ашылды: күш құрылымдары халықты емес, саяси режимнің бірін қорғауға әзір болды.
Өткен аптада “Азаттық” радиосы ұлттық қауіпсіздік комитеті шекара академиясының бұрынғы оқытушысы, подполковник Ғалымжан Сәдуақасовпен сұхбат жүргізді.
Ол академия курсанттары мен қызметкерлерінің дайындығы нашар болғанын, сонымен бірге Қанды Қаңтар кезінде күш құрылымдарының келіспей жасаған әрекеттері туралы айтты.
Бұның бірнеше себебі бар. Ең негізгісі – олардың жұмысы бюрократияға құрылған және көбіне шерулерге дайындық пен басшылықтың бұйрығын орындауға ғана бағытталған.
Осы себептен күш құрылымдары төтенше жағдайға дайын болмады. Подполковник Сәдуақасовтың сөзіне қарағанда, 2022 жылдың қаңтарында мұның бәрі олардың бір-біріне кездейсоқ шабуыл жасауымен аяқталған.
Алматыдағы Көктөбе телемұнарасын қорғау мақсатында шекара академиясы қызметкерлері мен полицияның атысқанын айтқан бірінші адам ол емес. Сотта ҰҚК подполковнигін өлтірді деп айыпталған Тараз тұрғыны Ербол Жұманов оның әскерилер мен ҰҚК қызметкерлерінің қақтығысынан қаза болғанын мәлімдеген.
Бұдан айқын ой түйеміз: қаңтар кезінде күш құрылымдары ұйымдасқан топпен қақтығысты дейтін биліктің нұсқасы шындықты қатты бұрмалауы мүмкін.
Кейінгі екі жыл бойы мемлекеттік пропаганда 2022 жылы “ескі Қазақстанның” саяси режимі “жаңа Қазақстанның” билігін құлатуды көздеді деген нұсқаны алға шығарып келеді.
Арнайы сол үшін күш құрылымдарына бүлікшілер қосылды, олар қылмыстық топпен бірлесе әрекет етті. Олар бірігіп мемлекет институттарына іріткі салу, саяси вакуумды пайдалана отырып, билікті басып алу үшін мемлекеттік төңкеріс жасауға ұмтылды.
Қанды Қаңтар оқиғасынан кейін бір жыл өткенде, бас прокурор тәртіпсіздікті егжей-тегжейлі сипаттап, осы нұсқаны айқындай түсетін дәлелдер келтіру үшін парламент мінберінен сөз сөйледі. Ал екі жыл өткеннен кейін блогерлерден бастап, саясаттанушыларға дейінгі контент жасаушыларды пайдаланып, бұл даусыз шындық дегенді айтқызды.
Әйтсе де, подполковниктің сұхбаты пропаганда желісіне қоса, тағы бір түйін жасауға әкеледі. Күш құрылымдарының бір-бірімен атысқанына биліктегі хаос қана емес, олардың белгілі бір саяси режимнің келесі режимді құлатуына көмектескен болуы да мүмкін.
Билік вакуумының алдын алу үшін олар бұл мәселені жария етті.
Қазақстан Конституциясының негізгі ережесінде биліктің қайнар көзі халық екені көрсетілген. Әйтсе де, бір парадокс бар – күш құрылымдары халықтың емес, саяси режимдердің бірінің амандығын қамтамасыз етті: олар бір-бірімен күрес кезінде халық арасындағы құрбандарды ойлаған да жоқ.
Бұл қазақстандықтардың өз мүддесіне сай, күш құрылымдарының басымдықтарын айқындайтын заң қабылдау процесіне қатыса алмауынан болды.
Подполковник Сәдуақасовтың сөзінен шығатын түйін, күш органдары – әскерге шақырылғандардың әл-ауқатын жақсартатын институт. Саяси режимге адал болсаң, жақсы жұмыс пен әлеуметтік кепілдіктерге ие боласың.
Мұндай жағдайда ең бірінші міндет қалай болғанда да элиталар билігін сақтап қалу болады. Қазіргі биліктегілерді ме, әлде билікке дәмелілерді ме, маңызды емес. Ал қоғамды қорғаудың қажеті жоқ.
Поддержите журналистику, которой доверяют.
