Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) – қазақстандық мектеп түлектерін жоғары білімге апарар ең маңызды қақпа. Бір балл айырмасы жақсы университетте мемлекеттік грантпен оқуға мүмкіндік береді немесе керісінше, қаржылай қолдаусыз, әлдеқайда әлсіз оқу орнына жіберуі мүмкін.
ҰБТ жоғары оқу орындарына қабылдау мен гранттарды анықтайтын негізгі өлшем ретінде 2004 жылы енгізілді, содан бері қарай ол еліміздің жасөспірімдеріне психологиялық қысым жасаумен келеді.
Ұлттық тестілеу орталығының (ҰТО) мәліметінше, биыл тест 381 мың рет тапсырылған. Әр төртінші сұрақ апелляцияға берілген, бірақ 92 755 шағымның ішінде қанағаттандырылғаны 2%-ға да жетпейді.
Талапкерлер жыл ішінде тестті бірнеше рет тапсыра алады және нәтижесін бірден көреді. Тест аяқталған соң 30 минут ішінде апелляцияға өтініш бере алады. Апелляция комиссиясы сұрақтарды қайта қарайды және тексереді.
Фото: batys.info
«Власть» астаналық Әсемгүлмен (аты өзгертілген) сөйлесті. Ол екі сұрақты апелляцияға берген. Оның біреуі қабылданып, оған сәйкесінше балл берілген. Алайда екінші сұрақ апелляция комиссиясында мүлде қаралмаған сияқты.
«Орталық маған заң бойынша берілуге тиіс апелляция хаттамасын да бермеді. Нақты қай сұрақ үшін ұпай берілгенін де айтқан жоқ», – деді Әсемгүл «Власть» тілшісіне.
«Власть» басылымына берген жауабында ҰТО Әсемгүлдің апелляциясы қабылданбады дегенге келіспеді.
«Екінші сұрақ бойынша Комиссия тапсырманың құрылымы дұрыс көрсетілген деп шешті. Кейіннен ҰТО өкілдері оқушыға да, ата-анасына да оқу сауаттылығынан берілетін тапсырмалар түсінуді ғана емес, ақпаратты интерпретациялау және қолдану дағдысын да бағалайтынын түсіндірді», – деп хабарлады орталық.
Комиссия апелляцияның барлығы жасырын қаралатынын, бұл объективтілікті қамтамасыз ететін қосымша тетік екенін де атап өтті. Қалай болғанда да, Әсемгүл өзара байланысқа қанағаттанбай отыр. «Менің ойымша, процеске ашықтық жетіспейді», – деді ол.
Фото авторы: Данияр Мүсіров
Ашықтық
Егер талапкерлер апелляция нәтижесімен келіспесе, ҰТО тәуелсіз сараптама ұйымдастыра алады. Биылғы комиссия мектептердің, Назарбаев зияткерлік мектептерінің және Назарбаев университетінің мамандарынан тұрады.
ҰТО мәліметінше, барлық даулы сұрақ объективті және кең ауқымды тексеруге ұшыраған, бұл пікірді тәуелсіз сарапшылар тобы да растаған.
2023 жылы тест тапсырған Ақниет Оралғазы бастапқыда Қазақстан тарихы мен оқу сауаттылығы сұрақтарын қамтитын шығармашылық бағытты таңдаған.
Ақниет «Власть» басылымына мектеп мұғалімдері таңдау пәнін ауыстыруға мәжбүрлегенін айтты. Бас тартқан жағдайда мектеп ауыстыруды талап еткен.
«Мен шығармашылық бағытты таңдадым. Мұғалімдер мені ең оңай пәнді таңдадың деп сынға алды, бұл мектеп рейтингін түсіреді деді. Бұл мамандықтарды тек мықты университеттер оқытады деп, қабілетімді жоққа шығарды», – деді ол.
Қазақстан мектептерінде 10–11-сынып оқушылары жаратылыстану-математика немесе гуманитарлық-әдеби бағыттың бірін таңдайды.
Бұл мектептегі соңғы екі жыл оқушыларды ҰБТ-ның нақты тест бағыттарына дайындау үшін арнайы құрылғанын білдіреді.
Ақниеттің мектебінде гуманитарлық бағыт болмағандықтан, ол жаратылыстану бағытында оқыған, бірақ өзі қалаған бағытта тест тапсырғысы келген.
Ақниет 11-сыныпқа келгенде мұғалімдер ата-анасына хабарласып, бағытын ауыстыруды талап еткен.
«Мені қолдайтын ата-анамның болғанына бақыттымын. Мұғалімдерімнің қысымынан болашағымды өзгертуге шақ қалдым», – деді Ақниет «Власть» басылымына. Қазір ол Алматыдағы SDU университетінде журналистика мамандығында оқиды.
Фото авторы: Светлана Ромашкина
Академиялық қысым
2023 жылы тест тапсырған Ақжібек Оразбай бұл кезеңді мектептегі ең ауыр эмоциялық сынақ деп еске алады.
Ақжібекке академиялық қана емес, қаржылық және әлеуметтік жағынан да қысым болыпты.
«Менің ең үлкен мақсатым мемлекеттік грант алу болды, ата-анама қаржылық ауыртпалық салғым келмеді», – деді ол «Власть» басылымына.
Ол бір ғана тест нәтижесі бүкіл болашағына әсер етуі мүмкін екенін сезінгенін есіне алады.
«Бірақ бір нәрсе тым оңай келсе, оған көп мән бермейсің деп ойлаймын», – деді ол.
Қысымға қарамастан, Ақжібек бұл процесс тәртіпке және өзін-өзі басқаруға үйреткенін айтады.
«Алдыма мақсат қоя бастадым, кесте жасадым және оны ұстануға тырыстым. Таңдаған мамандығыма грант алған кезде, күйзеліс пен қажырлы еңбектің берері бар екенін түсіндім».
Ол 140-тан 120 балдан жоғары алуды жоспарлаған, бірақ ең үздік нәтижесі — 105 балл. Сондықтан Алматыдағы басқа оқу орнына түсуге мәжбүр болған.
Оқушылармен жұмыс істейтін психолог Ақерке Әзілхан «Власть» басылымына стандартталған тесттер жасөспірімдерге ауыр тәжірибе екенін айтты.
Соңғы ҰБТ нәтижесі шектік балдан асудың маңызды екенін көрсетті: оқушылардың 76%-ы ғана 50/140 балдан жоғары жинаған.
Ақжібек Жамбыл облысының оңтүстігіндегі Меркі қаласындағы жалпы орта мектепте оқыды және Дүниежүзі тарихы мен География пәндерін таңдады.
Мектепте алған білімі ҰБТ-да жоғары ұпай алуға мүмкіндік бермейді деп уайымдады. Сондықтан екі жыл бойы емтиханға жеке репетиторлармен дайындалды. Осы уақыт ішінде өзін жоғалтқандай сезінгенін айтады.
«Ешқашан ешқандай байланысты сезбеген мамандықты төрт жыл оқығаннан кейін, университет түлектері болашағына сенімсіз, – дейді психолог Әзілхан. – Кейбіреуі оқыған мамандығы бойынша жұмыс істегісі келмейді, өйткені мектепті бітіргенде шынайы ынтасымен емес, қысыммен таңдаған».
Психологтың айтуынша, осы кезеңде сыртқы факторлар да маңызды рөл атқарады.
Ақниет 2023 жылғы тестке дайындалу кезіндегі қысымды есіне алғысы келмейді. Егер басқа пәнді таңдауды талап еткен мектеп мұғалімдеріне құлақ асқанда, армандаған оқуына түсе алмас еді.
Фото авторы: Данияр Мүсіров
Дайындық нарығы
Қазақстандық оқушылар ҰБТ-да жоғары балл жинау үшін жеке білім беру курстарына көбірек жүгінеді, бұл үрдіс мемлекеттік мектептердегі білім сапасына сенімсіздіктен туындайды. Ата-аналардың көпшілігі мемлекеттік мектептерде академиялық нәтижеге жеткілікті көңіл бөлмейді деп санайды.
Бұл тенденция әсіресе төлем қабілеті бар, сабақтан кейінгі курстарға ақша төлей алатын отбасылар арасында айқын көрінеді. Сарапшылар жеке репетиторлыққа деген сенімнің артуы әлеуметтік теңсіздікті ушықтырады деп санайды, өйткені ауқатты отбасынан шыққан оқушылар басқаларға қарағанда жақсы білім алады деген ұғым қалыптасады.
Қараша айының ортасында Tesla Education жеке репетиторлық компаниясының Астана және Алматы филиалдары күтпеген жерден жабылып, жүздеген оқушы төлеген сабағынан қағылды. Кейбіреуі бір жылдық оқу ақысына 1 миллион теңгеге дейін (1900 АҚШ доллары) төлеген. Ата-аналар қызметкерлер кенеттен жұмыс чаттарынан шығып кеткенін, ал кеңселердің есігі жабық тұрғанын айтты.
Компания басшысы Айдос Сексенәлі видео мәлімдеме жасап, ақша қайтарылатынын, бірақ бұл процеске уақыт қажет екенін айтты. Ал ата-аналар полицияға және прокуратураға шағым түсірді. Қараша айында 31-арнаның жаңалықтары 1000-нан астам отбасы зардап шеккен болуы мүмкін екенін анықтады.
Жақсартылған мектеп инфрақұрылымы болмаған жағдайда, қысқа мерзімді шешім сөзсіз жеке репетиторлыққа жүгіну болады. Бұл мәселені шешу үшін білім беру секторының кеңесшілері жеке курстарды қолжетімді етуден гөрі, мемлекеттік білім беру жүйесін жақсарту қажеттігін атап өтті.
«Біз Конституциямыз кепілдік берген тегін білім берудің тиісті сапада болуын қамтамасыз етуіміз керек. [Жеке] курстарды қолжетімді етуге тырысу – жыртыққа салынған жамау. Мәселеге тереңірек қарауымыз керек», – деді кеңесші Әсел Әуелбекова өткен жылы «Власть» басылымына.
Фото: ortcom.kz
Тестілеушіні тестілеу
Қараша айының басында Ғылым және жоғары білім министрлігі әлемдегі ең ірі жеке білім беруді тестілеу және бағалау ұйымы – Educational Testing Service (ETS) Қазақстан үкіметімен бірлесіп, ҰБТ-ны өзгерту бағытында жұмыс істейтінін мәлімдеді. Жаңа формат академиялық жетістіктерді ғана емес, өмірде және кәсіпте табысқа жету үшін қажетті негізгі дағдыларды да бағалайды.
Министрліктің айтуынша, икемді тест комбинацияларын енгізу өңірге, мектеп түріне немесе оқыту тіліне қарамай, барлығына тең мүмкіндік береді. Дегенмен, алдағы тест әлі де қазіргі әдістемемен өтеді.
Қыркүйек айында бұрын білім министрі қызметін атқарған Мәжіліс депутаты Асхат Аймағамбетов ҰБТ-ға өзгерістер енгізуді ұсынды.
«ҰБТ өзгеруі керек», – деп мәлімдеді депутат білім министрлігімен өткен тыңдауда. Депутат мектеп жүйесінде жасанды интеллектінің кеңінен қолданылуы оқушылардың дайындық пен тестілеу процесінің әсеріне алаңдайтынын жеткізді.
Жаңа тестілеу жүйесі бағалау мен мектеп мұғалімдерінің қысымын азайта ма, жоқ па, әзірге белгісіз. Ал болашағы тест нәтижесіне байланысты екені белгілі болғандықтан, ҰБТ балалардың психикалық денсаулығына әлі де әсер етуі мүмкін.
Оқушылар бәрінен бұрын арманына жету жолында қолдау болса дейді.
«Мектеп үшін оқушыларға мақсатына жетуге көмектескеннен гөрі, беделді пәндерді таңдау және ҰБТ-да жоғары балл алған оқушылардың көбірек болуы маңызды. Бұл ауыр тиеді», – деді Ақниет.
Поддержите журналистику, которой доверяют.
