Наурызда Израиль Газа секторына тағы шабуыл жасап, қоршауға кірісіп, мұны ХАМАС-ты бір жарым жыл бойы кепілге алынған барлық адамды босатуға мәжбүрлеу әрекеті деп атады. Бұдан соң екі жақ арасында жыл басында қол жеткізген бітімнің күші жойылды.
4 мамырда Израильдің қауіпсіздік кабинеті Газа секторындағы әскери операцияларды кеңейтуге дауыс беріп, резервтегі мыңдаған адамды шақырғаны белгілі болды.
Власть Газа секторында не болып жатқанын және тұрғындарды болашақта не күтіп тұрғанын баяндайды.
Бұзылған келіссөз
19 қаңтарда Израиль мен ХАМАС соғысты біржола тоқтату туралы келісімге келген. Келісім үш кезеңде өтуі керек еді: алғашқы алты апталық кезеңде ХАМАС 2000-ға жуық палестиналық тұтқынға айырбас ретінде 33 кепілгерді босатуы керек еді, ал Израиль Газа секторындағы гуманитарлық жүкке жол ашып, босқындардың жолақтың солтүстік бөліктеріне оралуына мүмкіндік беруі керек еді.
Осыдан кейін тараптар Израиль әскерлерін аймақтан толықтай шығаруды, қалған кепілдегі адамдарды қайтаруды және түпкілікті атысты тоқтатуды бастауы керек еді. Үшінші кезеңде халықаралық донорлар Газаны қайта құру жоспарын бастауы керек болатын. Израильдің бір жарым жылдық әскери операцияларынан кейін сектор іс жүзінде толығымен жойылды, халықаралық ұйымдар мұндағы гуманитарлық жағдайды апатты деп санайды.
Бірінші кезеңде ХАМАС Израильге кепілге алынған өлі-тірісі бар 38 адамды қайтарды. Түрлі ақпарат көзіне сүйенсек, топ әлі де 59 адамды кепілде ұстап отыр, олардың жартысы өлген болуы мүмкін. Израиль 1500-ден астам палестиналықты босатты.
Алайда наурыз айында өтеді деп жоспарланған келіссөздің екінші кезеңі сол күйі басталған жоқ. Израиль мен АҚШ бірінші кезеңде тағы 10 кепіл алмасуды және соғысты аяқтауға кепілдік бермей ұзартуды ұсынды, ал ХАМАС Израильді босқындарды Газаның солтүстігіне қайтаруды кешіктіруді бұзды, оларға оқ атты және барлық келісілген нысанда гуманитарлық көмекке қол жеткізе алмады деп айыптады.
Бұл топ Израиль үкіметінен кепілге алынғандар берілгеннен кейін соғыс аяқталатынына кепілдік беруді талап етті. Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяху бұған жауап ретінде ХАМАС аймақты бақылаудан бас тартып, әскери қанатын таратпайынша, әскерилер Газадан кетпейтінін айтты.
ХАМАС Газадағы азаматтық билікті беруге дайын екенін хабарлап, бірақ әскери күштерін таратудан бас тартты.
ХАМАС-тың кепілге алынған туыстары наразылық акциясында, фото Reuters
Газаға жасалған шабуыл
18 наурызда Израиль атысты тоқтату келісімін бұзып, Газаға қайта шабуылдай бастады. Үкімет мұны келіссөз сәтсіз болған соң ХАМАС-ты барлық кепілге алынғандарды босатуға мәжбүрлеу амалы деп ақтады.
«ХАМАС кепілге алынғандарды босатудан неғұрлым ұзақ бас тартқан сайын, соғұрлым көп аумақ жоғалтады», – деді Қорғаныс министрі Исраэль Катц. Ол Израиль басып алған аймақтардың белгісіз уақытқа дейін қайтарылмайтынын мәлімдеді.
Атысты тоқтату келісімі бұзылғанға дейін Израиль әскері Газа секторының Мысыр және Израильмен шектесетін шағын жер учаскесін ғана бақылап отырды. Ал қазіргі операцияда олар Газаны оңтүстік пен солтүстікке бөлетін әскери аймақ Нетзарим дәлізіне оралды. Олар Рафах қаласын Газаның қалған бөлігінен оңтүстікке қарай бөлу үшін Мораг дәлізін де басып алды.
Израиль жергілікті халықты эвакуациялауға бұйрық берді. БҰҰ мәліметі бойынша, эвакуация барысында 390 000-нан астам адам қайтадан босқынға айналған – келісімге қол жеткізілгеннен кейін олардың көпшілігі үйіне оралды.
«Қазір Газа секторының 70 пайызға жуығы Израильдің шеттету туралы бұйрығына байлаулы немесе «тыйым салынған» аймақта. Бұл Газадағы палестиналықтарды қауіпсіз орынсыз және іс жүзінде ешқандай өмір сүру құралынсыз қалдырып отыр», – деді БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш.
Бейбіт тұрғындар мен сарбаздарды ажыратып көрсетпейтін Газа денсаулық сақтау министрлігінің мәліметі бойынша, атысты тоқтату келісімі бұзылғалы бері бұл аймақта 2400-ден астам, соғыс басталғаннан бері 52 мыңнан астам адам қаза тапқан. Олардың арасында израильдіктердің оғынан қаза тапқан 14 құтқарушы мен БҰҰ қызметкері бар. Израиль мұны бір айдан кейін ғана растап, бұл «операциялық қате» деп мәлімдеді.
Бұған қоса Газа тағы да гуманитарлық дағдарыстың ортасында қалды, өйткені Израиль наурыз айының басынан бері жүк тасымалына тосқауыл қойып, тұщыландыру қондырғысының электр қуатын өшірді.
БҰҰ-ның Палестиналық босқындарға көмек көрсету және төтенше жағдайларды басқару агенттігінің Таяу Шығыстағы өкілі Джон Уайт «атысты тоқтату режимі кезінде толықтырылған қорлар қазір таусылып қалды» деді.
«Ешқандай керек-жарақ, азық-түлік, азық-түліктен басқа да ешқандай тауар әкелуге рұқсат етілмейді. Біз қайтадан ашаршылық қаупіне тап болдық», – деді ол.
Газа секторы, фото: The New York Times
Газадағы наразылық
Осының аясында 25 наурызда соғыс басталғаннан бері алғаш рет Газада соғысты тоқтатуды және ХАМАС-тың 18 жылдық билігін талап еткен палестиналықтардың наразылық шерулері өтті.
Жергілікті тілшілердің әртүрлі хабарына қарағанда, Газаның солтүстігіндегі Бейт-Лахияда 1500-ге жуық адам үш күн бойы шеру өткізген.
Шеру өтіп жатқанда ХАМАС шерушілерді күшпен таратпады, бірақ кейінірек шеруге қатысушыларды ұрлау және қысым көрсету жағдайлары белгілі болды. Мәселен, шеруге қатысқан 22 жастағы Одай әл-Раби ұрланды деген дерек бар.
«Ағамның денесі қан-жоса», — деді оның үлкен бауыры Хасан. Ол ХАМАС содырлары ХАМАС-тың әскери қанатына «қарғыс айтқан» кез келген адам дәл осындай тағдырға тап болатынын айтқанын жеткізді. Одай ауруханаға апарғаннан кейін бірнеше сағаттан соң қайтыс болған.
Газадағы наразылық шеруі, фото: BBC
«Ерікті» қоныс аудару
Ақпан айының басында Нетаньяху мен АҚШ президенті Дональд Трамптың Ақ үйдегі кездесуі кезінде Трамп АҚШ Газа секторын бақылауға алатынын, «онда жұмыс жүргізіп», «Таяу Шығыс Ривьерасын» жасайтынын айтқан.
Ол палестиналықтарға Таяу Шығыстағы басқа мемлекеттер беретін жаңа жерге қоныстануды ұсынды.
«Олар басқа балама болмаған соң сол жерде [Газада]. Қазір қолдарында не бар? Қазір ол жер үлкен бір үйінді», – деді Трамп.
Нетаньяху бұл идеяны қолдап, оны «ерікті қоныс аудару» деп атады және министрлер кабинеті идеяны белсенді түрде жүзеге асыра бастады. Қорғаныс министрі Исраэль Катц бұл процеске жауап беретін иммиграциялық департамент құрғанын айтты.
Ол «АҚШ президенті Дональд Трамптың көзқарасын жүзеге асыруға бел байлағанын» айтып, оның министрлігі жүргізген тексерулер «газалықтардың кем дегенде 40 пайызы басқа жаққа көшуге мүдделі екенін» көрсеткенін мәлімдеді.
Трамп бұған дейін ықтимал қоныстандыру орны ретінде Иордания мен Египетті атаған. Алайда олар Палестина мемлекеттігін қолдайтынын жариялап, бұл ұсынысты қабылдаудан ашық түрде бас тартты. Кейінірек Араб Лигасы Газа секторын қалпына келтіру жоспарын ұсынды, бұл 53 миллиард долларды қажет етеді және палестиналықтарды қоныстандыруды қамтымайды. Оны Германия, Франция, Италия және Ұлыбритания сыртқы істер министрліктерінің басшылары қолдады.
Нетаньяху мен Трамп, Reuters суреті
Газаны «жаулап алу»
Бірқатар ақпарат құралының хабарлауынша, 4 мамырда Израиль қауіпсіздік кабинеті Газа секторындағы әскери операцияларды кеңейтуге дауыс берген. Бір шенеунік CNN-ге бұл жоспарды анклавты «жаулап алу» деп сипаттады.
Оның айтуынша, Израиль әскерилері ХАМАС-қа қарсы «жаппай соққы» жасап, Палестина халқын Газаның оңтүстігіне ығыстыруды жоспарлап отыр. Бұл сонымен қатар топтың гуманитарлық жеткізілімді бақылауына жол бермеу үшін жасалып жатыр, үкімет жеткізу механизмін қайта құрылымдау арқылы жүк жеткізуді қайта бастауды жоспарлап отыр.
«Біз соғысты аяқтаған жоқпыз. Бұл операцияны біртұтас әскери күшпен, қуатты армиямен және табанды сарбаздармен аяқтап шығамыз», – деді Нетаньяху 10 000 резервші жұмылдырылғанын жариялап.
The Times of Israel газеті бұл жоспар келесі аптада АҚШ президенті Дональд Трамптың аймаққа сапарынан кейін жүзеге асатынын хабарлады.
Поддержите журналистику, которой доверяют.
