Талдықорғандағы қоғам белсенділері қаладағы инфрақұрылымды мүгедектігі бар азаматтарға қолайлы ету үшін қызу жұмыс істеп жатыр. Қалада пандус қойылған, тактиль жол төселген мемлекеттік және жеке нысан көп екеніне қарамастан, іс жүзінде бұл элементтер көбіне қолайсыз, болмаса қауіпті болып жатады.
36 жастағы Вадим Друзин он жылдан бері инклюзив орта мәселесін көтеріп жүр. Әлеуметтік желіде белсенді болып, мемлекеттік құрылымдарға өтініш жазудың арқасында көптеген мекеме қолайлы жағдай жасау талабын ескере бастады. Алайда, Вадим Друзиннің айтуынша, Талдықорғанда әлі талай жұмыс істелуі керек.
Біз қаланың мүгедектігі бар адамдарға қаншалық ыңғайлы екенін және қоғам белсенділері баршаға қолайлы инфрақұрылым жолында қалай күресіп жатқанын білу үшін Талдықорғанға барып қайттық.
«Өзіңді қоғамның толық құқылы мүшесі сезіну»
Кездесуге Вадим Друзин кіреберісіне пандус қойылған кофехананы таңдапты. Біз келгенде бұл жер жөндеуге жабылып қалыпты. Қала орталығындағы басқа кофеханалардың біріне баратын болдық. Алайда Coffee Tree орналасқан ғимараттың пандусы қарға көміліп қалыпты. Себебі маңайдағы қарды күрегенде пандусқа қарай ығыстырыпты.
Кездесуге Друзинмен бірге Андрей Тансари деген тағы бір қоғам белсендісі келді. Андрей мен фотограф Вадимге кофеханаға баспалдақпен кіруге көмектесті.
«2011 жылы жарақат алдым. Оған дейін арбада отыратын адамдарға аяушылықпен қарайтынмын, бірақ өзім арбаға отырғанға дейін олардың күн сайын қандай қиындықпен бетпе-бет келетінін түсінбеген екенмін», — деп Вадим Друзин әңгімесін бастады. Жарақат алғаннан кейін оған бірінші топ мүгедектігі берілген, содан бері мүгедектерге арналған арбамен жүреді.
Жеті жылдан кейін Вадим Друзин мүгедектігі бар адамдардың «Elstar» деп аталатын қоғамдық бірлестігін құрып, әлеуметтік желіде пандус, тактиль жол, мүгедектігі бар адамдарға арналған тұрақ және арнайы дәретхана мәселесін көтере бастайды.
«Қолайлы орта болса, мүгедектігі бар адам жұмыс істеп, өзіне де, мемлекетке де пайдалы бола алады. Мүмкін жұмыс процесінде оның әлеуеті ашылып та қалар», — дейді Друзин.
Вадим Друзин
Қазір ол Instagram желісінде он мыңдаған жазылушысы бар тағы бір белсенді Андрей Тансаримен бірге Талдықорғандағы жеке және мемлекеттік мекемелердегі мүгедектігі бар адамдарға арналған инфрақұрылымға қатысты проблемаларды анықтаумен айналысып жүр.
«Хайп қуып жүрген жоқпыз. Біз бәрі қолайлы әрі ыңғайлы болғанын қалаймыз. Ірі мекемеден бастап барлық ғимарат икемге келтірілсе дейміз. Қолайлы жағдай жасап қойса, мұндай кәсіпорындардың келушісі де көбейеді, ал мүгедектігі бар адамдар өзін толыққанды қоғам мүшесі сезінеді», — деп атап өтті Друзин.
Андрей Тансари бастапқыда пандусы, тактиль жолдары мен өзге де элементтер жоқ ғимараттардың қожайындарымен байланысуға тырысатынын және келушілердің бәріне қолайлы жағдай жасау қажетін түсіндіретінін айтады. Ештеңе өзгермесе, видео түсіріп Instagram желісіне жариялап, Талдықорған қалалық әлеуметтік қорғау департаментіне қолжетімді болу талабы бұзылғаны туралы арыз жазады.
«Кейбіреулер айтқаныңмен келіседі, ал енді біреулері тәкаппарланып, “бізге бәрібір, ғимаратты жалға алып отырмыз” дей салады», — дейді Андрей Тансари.
Андрей Тансари
Оның айтуынша, кейде мемлекеттік органдар тіпті жалға алу шарттарына сілтеп, инфрақұрылымды өзгерте алмайтынын сылтауратады. Вадим Друзин мемлекеттік ғимараттардың шамамен 70%-ы мүгедектігі бар адамдарға қолайлылық стандартына сәйкес келетінін атап өтті, дегенмен пандус немесе арнайы дәретханасы жоқ нысандар әлі де бар.
«Кейбір медициналық мекемеде, жекелеген ғимараттарда және мемлекеттік мекемелерде қолайлы жағдай тек айыппұл салынғаннан кейін пайда болды. Көп жағдайда айыппұл мен қорқыныш қана көмектеседі», — дейді ол.
Вадим Друзин көп нәрсе қожайындардың санасына да байланысты дейді.
«Шағын дүкенге барсаң, олар айтқаныңды ұғып, бір-екі аптада пандус орнатып қояды. Ірі сауда үйіне барып, жетекшілеріне хабарлассаң да, ештеңе істелмей тұра береді», — дейді ол.
Мысал ретінде Вадим Друзин біз отырған кофеханаға қарама-қарсы орналасқан сауда үйін көрсеткісі келді. Сол сәтте бүгін мониторинг тобымен тактиль тақтайша қойылмаған автосалонға баруы керек екені есіне түсті. Сосын Талдықорған қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру бөлімінің қызметкеріне телефон соғып, кездесу уақытын бекітті.
«Пандус тек есеп үшін қойылған»
Андрей Тансари Вадим Друзиннен отырған кофеханамыздың қызметкерлеріне пандустарымен көтерілу мүмкін емес екенін айту керек шығар деді де, артынша сауалына өзі жауап берді: «Бәрібір бұл жерді жалға алып отырмыз деп жауап береді-ау».
Вадим Друзин пандустың қары тазаланған күннің өзінде онымен көтерілемін деп тәуекелге бармас едім дейді. Себебі пандус стандартқа сай келмейді — тым еңіс жасалған. Қыстыгүні бастырма болмаса, пандус қар мен мұздан сырғанақ болып кетеді. Бұған қоса кеше қар жауды және Вадим Друзин бүгін мүгедектерге арналған арбамен қалада жүру қиын болатынын ескертті. Себебі көп жерде әлі қар күрелмеген.
«Кейбір қожайындар мені қызметкерлері көтеріп кіргізетінін айтады, бірақ әдетте мұны не күзетші, не көшеде кетіп бара жатқан бір адам істейді. Бірақ ол мүгедектігі бар адамды қалай көтеру керегін білмейді ғой. Мені құлатып алмайтынына кім кепіл? Бірде көтеретін робот арқылы көтерілгенмін, қатты қорқынышты болды. Содан кейін әлгі ғимаратқа кіргім келмейтін болды. Ол медициналық мекемелердің бірі еді», — дейді Вадим Друзин.
Андрей Тансари инфрақұрылымның қолайлы болуы тек мүгедектігі бар адамдарға емес, балаларын арбаға салып серуендейтін аналарға, таянып жүретін қарттарға да керек екенін айтты.
Бірнеше минуттан соң «Шолпан» сауда үйінің кіреберісіне жеттік. Екі пандус бар: біреуі ертеректе қойылған, қысқа пандус. Екіншісі қоғам белсенділерінің шағымынан кейін орнатылған. Бірақ ол да стандартқа сай келмейді.
«Қожайындарына арбаға отырып, пандуспен өзі көтеріліп көруін ұсынғанмын, бірақ бас тартты», — дейді Вадим Друзин.
«Олар бәрін нормативке сай жасаса да, тура осы материал кетер еді. Ал енді олар қолайлы пандус жасау үшін қайта ақша жұмсауы керек. Олар дәл сол металл, бетон мен материалды құртса да, пандустары әлі де қолайсыз», — дейді Андрей Тансари.
Арбада отырған адам осы пандуспен есікке дейін жете ала ма? Вадим Друзин пандус пен есік арасында бос жер болмаған соң есік ашылмай қалатынын айтты.
«Есеп үшін, тек жасалды деу үшін жасайды. Бастысы — пандус бар, бар деген белгі де қойылды», — деді Андрей Тансари.
Бұдан кейін қызметкер Гүлім Ахметованы алып кету үшін жұмыспен қамтуды үйлестіру бөліміне бардық. Вадим Друзин рөлге отырды.
«Жұмыспен қамтуды үйлестіру немесе әлеуметтік қамсыздандыру бөлімі жайдан-жай ғимаратқа кіріп, қолайсыз деп айта алмайды. Бенефициарлар, мысалы, мен сол ғимаратқа кіре алмағаным туралы шағым түсірсем, тексеру басталады. Тек содан кейін олар барып, қожайынға заң бұзылғанын көрсетеді», — деп түсіндірді Друзин.
Жол бойында белсенділер мүгедектігі бар адамдарға қолайлы жағдай жасауға тырысқан бірнеше ғимаратты көрсетті. Друзиннің айтуынша, Тансаридің каналын жеке құрылыс иелері бақылап отырады, олардың кейбіреуі пандустарды қалай дұрыс салу керек деп кеңес сұрау үшін белсенділерді шақырады екен.
Араға он минут салып, үйлестіру бөлімінің қызметкері Гүлім Ахметова бізге қосылды. Қолында Қазақстан Республикасы Әлеуметтік кодексінің 154-бабы, яғни «Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары мен міндеттері» басылған А4 форматтағы қағазы бар. 1-бөлімнің 6-тармағында «Инфрақұрылым объектілеріне, ақпараттық технологияларға, көліктерге, ақпараттарға, әсерлі мәдени-бұқаралық іс-шараларға, спорттық жарыстарға және мемлекеттік қызметтерге қолжетімділікті қамтамасыз ету» деген жерінің асты сызылған.
«Бәріміз Jetour автосалонына барамыз ба? Олар тактиль жол қойғысы келмейтінін айтқан», — деді Ахметова көлігіне отырып.
«Мен де олармен сөйлескенмін. Көлік сататын жерге көзі нашар көретіндер қайтып келеді деп жауап берді», — деді оны қолдай сөйлеген Тансари.
«Бұл біздің проблемамыз емес. Заңның аты заң: инфрақұрылым қолжетімді болуы керек. Беріле салуға болмайды. Қожайын істеткісі келіп, адам жалдап, бәрін орнатады. Ал жалға алушы келеді де, бәрін алып тастайды. Бұлай істеуге болмайды ғой?» — деді Гүлім Ахметова.
Оның бұл мәселемен айналысып жүргеніне бір жылдан аса уақыт өтті. Айтуынша, Талдықорғанда шамамен 152 мемлекеттік мекеме бар, оның 121-і былтыр мүгедектігі бар адамдарға бейімделді, ал 31-і әлі де қолайсыз. 70 жекеменшік мекеменің кейбірінде жартылай, кейбірінде толық инфрақұрылым жасалды.
«Біз кеңес береміз. Көбіне жеке кәсіп иелері мәселе тудырып жатады, себебі бұған ақша бөлінбейді, ал қалтасынан ақша шығарғысы келмейді. Ең әуелі бұл клиенттер үшін жасалуы керек екенін түсіндіреміз. Ал мемлекеттік ғимараттарға келгенде, іс оңайлау, себебі бюджеттен ақша бөлінеді, сондықтан олар мемлекеттік сатып алу арқылы жұмыс істейді», — деп түсіндірді ол.
Осы сәтте Вадим Друзин Абылай хан көшесіндегі Home Credit Bank-тің жанынан өтіп бара жатып, олардың тозығы жеткен әрі ыңғайсыз пандусын көре кетуді ұсынды.
«Біз ғой қайта келген», — деді Друзин банк күзетшісіне қарап.
«Бұл жер туралы үш пост жарияладық-ау, қателеспесем, — дейді Тансари. — Бірақ әлі арыз жазған жоқпыз».
Баспалдақтың оң жағына пандус орнатылған, бірақ оның темір бөліктерін тот басып кеткен, ал көтергіші істемейтін болып шықты. Тансари бірден камерасын қосып, төртінші пост жазуға мұны түсіріп алатынын айтты. Банк үнемі мәселені жөндеуге уәде беріп, бірақ ештеңе істемейтінін де атап өтті.
Осыдан кейін Kaspi Bank бөлімшесіне бардық. Қоғам белсенділерінің айтуынша, мүгедектігі бар адамдар үшін ең жақсы көтергішті осы банк жасаған. Ғимараттың сыртында тетікті бассаң жылжитын арнайы лифт-көтергіш орнатылған екен.
«Бұған жарты жыл жүгірдік, ақыр соңында орнатты. Бұл, меніңше, Талдықорғандағы мұндай алғашқы көтергіш», — дейді Тансари.
«Мақтауын мақтадық, енді бір ұрсып алайық, — деп күлді Ахметова. — Бұлардың тактиль жолы қайда?». Мұнда ондай нәрсе жоқ боп шықты.
Суреттің оң жағындағы Гүлім Ахметова
Кейін Друзин екеуі қала сыртындағы автосалонға жол тартты. Біз Тансаримен әрі қарай қаланы аралауға кірістік.
Андрей Тансари көлік терезесінен неше түрлі пандусты көрсетіп отырып, қала тұрғындары әлі өз мәселесін шешуге аса құлық танытпайтынын айтты.
«Бәрі әлдебір ағай келіп, өмірлерін жөнге салып береді деп күтіп жүр. Олар көбіне қандай да бір құрылымдарға барып, шағымдануға қорқады», — дейді ол.
«Дәулет» сауда үйінің маңынан өтіп бара жатқанда пандусы қабырғаға барып тірелетінін көрдік.
«Бұлармен қырылып жүргенімізге көп болды. Айыппұлын төледі де құтылды».
Биыл олар қоғам белсенділері мен мүгедектігі бар адамдардың шақыруымен Жетісу облысындағы бірнеше облыс орталығына барған, оның ішінде Сарқан, Үшарал, Қарабұлақ, Текелі, Сарыөзек және Балпық би бар.
«Қолжетімді болу талабына сай келмейтін қандай да бір мекемеге қатысты арыз қалай жазылатынын көрсеттік. Ол жақтарда да жас, белсенді, айтары бар адамдар бар. Қазақстанды мүгедектігі бар адамдар үшін қолайлырақ ету үшін неге күш біріктірмеске?» — деді Вадим Друзин.
«Мәселе барлық жерде бар, бастысы оның бар екенін айту керек. Оны түзеуге тырысатындар бар, алайда, әрине, мұны жиірек және көбірек жасаған дұрыс», — дейді Тансари.
Андрей Тансаридің өзі бұл мәселелер жайында 2024 жылғы көктемде ойлана бастаған. Сол кезде «Жастар» саябағында велосипедпен немесе арбамен жүргенде саябақтың бір бетінен екінші бетіне өту мүмкін емес екенін көрген.
«Видеомәлімдеме түсіріп, әкімдікке жібердім. Вадим де қосылды. Қатты шығынды қажет етпейтін бірнеше шешу жолын ұсындық. Екі аптаның ішінде бәрін істеп қойды», — дейді ол.
Содан кейін екеуі қаланы көріктендіру мәселесін бірге көтере бастаған.
«Бұған көп уақыт кетпейді: хабар алмасамыз да, қалаға шығамыз. 5-10 минутта видео түсіріп, арыз жазамыз. Не әкімшілікті, не коммуналдық шаруашылық өкілдерін істеген жұмысы үшін мақтамаймыз, олар мұны айтқызбай-ақ істеуі керек еді. Кейбір жеке мекемелер ештеңе дегізбестен, өздері түзеп қояды. Ондайларды, әрине, мақтаймыз», — дейді Тансари.
«Төрт қабырғаға қамалып отырып қалмаса екен»
Түстен кейін тағы бір қоғамдық белсенді Қуаныш Қапановпен кездестік. Ол да Вадим Друзинмен және мониторинг тобымен бірге қаладағы ғимараттардың мүгедектігі бар адамдарға қаншалық қолайлы екенін тексереді.
2004 жылдың соңында сол кездері Алматыдағы спорт және туризм академиясының 3-курс студенті болған Қуаныш Қапановқа көздің тор қабығының қатпарлануы диагнозы қойылған. Бірнеше рет ота жасап, соңында көзі мүлдем көрмей қалады. Оқуын тастауға мәжбүр болып, Талдықорғанға қайтады. Үш-төрт жылын үйде өткізген соң Қуаныш Қапанов қоғамдық белсенді ретінде әрекет ете бастайды.
2016 жылдан бастап Қуаныш жастармен де, мүгедектігі бар азаматтармен де жұмыс істейтін «IT-services & Education» жастар бірлестігін басқарады. Бұған қоса облыстық балалар ауруханасында массаж маманы болып істейді.
Қуаныш Қапанов
«Мүгедектік алған соң жеке көмекші қызметіне жиі жүгініп жүрдім. Бірақ қимыл-қозғалыста түрлі мәселемен бетпе-бет келдім: көшелерде тактиль жолдың болмауы бар, жол жиектерінің биіктігі белгіленбегеннен адасып кету де оп-оңай. Кейін ақырындап осы мәселелерді әкімдік деңгейінде көтере бастадым», — дейді ол.
Қуаныш Қапанов ілгерілеу бар болғанымен, қалада мүгедектігі бар адамдардың құқығын қорғау саласында әлі де мәселе көп дейді.
«Өзім сияқты көру қабілетінен айырылған адамдарға ғана емес, мүгедектігі бар адамның бәріне көмектесуге тырысамын. Олар үйде отырып қалмаса екен деймін. Төрт қабырғаға қамалып қалғанның қаншалық қиын екенін білемін. Ақырындап өзіңді жей бастайсың, одан өзің де, жақындарың да қинала түседі. Одан ашушаң болып кетесің», — дейді Қуаныш Қапанов.
Күндіз Қуаныш жеке көмекшісімен жүреді, бірақ оның жұмыс уақыты аяқталғаннан кейінгі уақытта Қуаныш өз бетінше жүруге мәжбүр.
«Қаланы бейімдесе, жеке көмекшінің керегі де болмай қалады деп ойлайтындар бар. Бірақ біздің қалаларымыздың еуропалық деңгейге жетуіне әлі көп уақыт керек. Кейде шұңқырлардың қақпағы жабылмаған болады, құлап кетемін бе деп қорқасың. Еуропалық стандартқа жеткен кезде жеке көмекшілердің жайын талқылай жатармыз. Ал әзірге көмекші де, қолжетімді инфрақұрылым да керек», — дейді Қуаныш Қапанов.
Қуаныш әлеуметтік желіде белсенді емес, ол одан да жергілікті билікпен тікелей байланысқанды жөн көреді. Ол инклюзия бойынша комиссияның мүшесі ретін тактиль жолақты тексеруге жиі қатысады. Айтуынша, қазір қала тек 40%-ға тактиль жолмен қамтылған.
«Әсіресе базарлар мен сауда нүктелері орналасқан аймақтарда қиын. Мүгедектер арбасында отырған Вадим де, таяқ ұстаған мен де ішке кіре алмайтынымызды көрсетіп жүрміз. Түзейміз деп уәде береді, бірақ бәрі бос сөз болып қала береді», — дейді ол.
Қуаныш қоғамдық көлікте аялдамаларды дауыстап айтпау да маңызды проблема деп есептейді.
«Тасымалдаушыларға аялдаманы хабарлайтын құрылғыны ұсындық. Бұл мүгедектігі бар адамдарға ғана емес, барлық жолаушыға керек. Әсіресе қыста терезені қырау басып тұрғанда маңызды», — дейді ол.
Бұл мәселе 2023 жылдан бері көтеріліп келеді, алайда өзгерген ештеңе жоқ.
Талдықорғандағы қоғамдық көлік
Белсенді қалалық ортаны бейімдеу және мүгедектігі бар адамдармен жұмыс деген екі бағытты біріктіру қажет деп есептейді. Осы миссияның бір бөлігі ретінде оның ұйымы зағип жандарды қайда екенін өз бетінше түсінуі және еркін қозғалуы үшін навигация бойынша оқытады. Сонымен қатар олар Брайль әліпбиін үйретіп, тифлотехникалық құралдармен жұмыс істейді.
Ал 2024 жылы Назарбаев зияткерлік мектебімен бірлесіп, дыбысты екі бағдаршам орнатып, пилоттық жобаны қолға алды. Олар қашан жасыл жанғанын және оның аяқталуына қанша уақыт қалғанын айтып тұрады. Бағдаршамдардың біреуі мүгедектігі бар балалар баратын Жастар орталығының жанында орналасқан.
Дыбыстауышы бар бағдаршамның бірі
Сонымен қатар олармен бірлесе отырып, зағип жандарға арналған аудиокітаптар жазуды қолға алынған. Қазірдің өзінде үш кітап дайын, бірақ оларды әлі өңдеу керек. Ерікті дикторлар жұмысына ақы талап етпейді.
«Мемлекет үнімізді естісе екен дейміз. Біз де қоғамның бір мүшесіміз және толыққанды өмір сүргіміз келеді», — деп түйіндеді Қуаныш Қапанов.
Қапановтың бірлестігі орналасқан Жастар орталығының шағын бөлмесінде Жетісу өңіріндегі мүгедектігі бар адамдардың құқығын қорғаумен айналысатын басқа да қоғамдық ұйымдар бар.
Мүгедектігі бар балалармен жұмыс істеуге ден қойған Алматы облыстық мүгедектігі бар адамдар қоғамының президенті Әсел Бәрібаева 2024 жылы кәсіпкерлікті тексеруге қойылған төрт жылдық мораторий жойылғаннан кейін Талдықорғандағы кәсіпкерлер инфрақұрылымын бейімдей бастағанын айтты. Бірақ бұл оларға айыппұл салынған соң жүзеге аса бастапты.
Әсел Бәрібаева
«IT-services & Education» бірлестігінің қызметкерлері
«Мүгедектігі бар адамдар қолайсыз болғаны үшін, кедергілер көп болғаны үшін кафе мен мейрамханаға бара алмайды, сол үшін үйде отыруға мәжбүр. Олар да қоғамдық өмірге етене араласып, білім алып, жұмыс істесе жақсы болар еді», — дейді ол.
Бәрібаеваның айтуынша, Жетісу өңірінде 25 055 мүгедектігі бар адам есепте тұр, оның 2 695-і I топқа жатады, 2 988-і — 18 жасқа дейінгі балалар. Ол ерекше қажеттілігі бар адамдар санының артып келе жатқанын айтады.
Материал OY-DETOX AIMAQTAR жобасы аясында әзірленді. Оның мақсаты — Қазақстанның аймақтарында жария фокус топ өткізу арқылы өзекті мәселелерді талқылауға арналған қоғамдық ашық алаң құру және өңірлерде өмір қалай өрбіп жатқанын тұрғындардың көзімен жеткізу. Жоба авторы — Әйнел Әмірхан. Талдықорғандағы бірінші фокус топпен әзірленген шығарылымды сілтеме арқылы өтіп, көре аласыз.
Поддержите журналистику, которой доверяют.
