Дональд Трамп АҚШ президенті қызметіне келгеннен кейін Ресей мен Украина арасындағы соғысқа қатысты жағдай күрт өзгерді: Трамптың күшімен Ресей халықаралық оқшаулаудан шығып, АҚШ Еуропа елдерінен алшақтай бастады, ал Украина «Украинасыз Украина туралы ешқандай келісім болмайтынын» әлемнің есіне тағы бір салуына тура келді.
«Власть» Ресейдің Украинаға соғысының үшінші жылдығы қарсаңында жағдайдың қалай өзгергенін баяндайды.
Трамп кезінде Ресейдің оқшаулаудан шығуы
Сарапшылар Ресейдің Украинаға қарсы соғысына қатысты негізгі өзгеріске Дональд Трамптың АҚШ президенті қызметіне келуі түрткі болады деген. Трамп сайлауалды науқан кезінде соғысты «24 сағат ішінде» тоқтатуға уәде берген еді. Алайда жеңіске жеткеннен кейін оның командасы бейбітшілік процесінің әлдеқайда ұзаққа созылатынын айтты.
Трамп қызметіне кіріскен бойда Ресейге қатысты саясатын түбегейлі өзгертуге ниетті екенін көрсетті. Ол бірден Владимир Путинмен келіссөз жүргізуге дайын екенін мәлімдеп, инаугурациядан кейін үш апта өткенде екеуі телефонмен сөйлесті.
Трамп Украина, Таяу Шығыс, энергетика, жасанды интеллект, «доллардың күші және басқа да көптеген тақырыпты талқыладық» деп мәлімдеген. Путиннің баспасөз хатшысы Дмитрий Песковтың айтуынша, президенттер Иранның ядролық бағдарламасы, тұтқын алмасу және Ресей мен АҚШ арасындағы ынтымақ мәселесін де сөз еткен.
«Бірақ ең бастысы, екеуіміз келіскендей, біз Ресейдің Украинадағы соғысында миллиондаған адамның өлімін тоқтатқымыз келеді», – деп жазды Трамп.
АҚШ президентінің айтуынша, Америка мен Ресей командасына «соғысты тоқтату бойынша келіссөзді дереу бастау» туралы тапсырма берген.
Песковтың мәлімдеуінше, Путин «қақтығыстың түпкі себептерін жою қажетін атап өтіп, Трамптың соғысты түбегейлі реттеу/тоқтату – тек бейбіт келіссөз арқылы жүзеге асады деген ойын құптаған».
Ресурс жөніндегі келісім
Трамп Украинаға көрсетіліп жатқан қаржылай және әскери көмекті алға тартуды жалғастырды. Ол АҚШ Киевке 350 миллиард доллар жұмсады, бірақ мұның қайтарымы болмады деп мәлімдеді. Алайда, Украина 200 миллиард доллар көлемінде көмек көрсетілгенін, оның ішінде АҚШ-тың үлесі 91,9 миллиард доллар екенін айтты.
«Біз жүздеген миллиард доллар жұмсап жатырмыз, сол себепті ақшамыздың далаға кетпеуін қалаймын», – деді Трамп.
10 ақпанда ол АҚШ-тың Украинадағы табиғи ресурстарға қол жеткізгісі келетінін мәлімдеді. Reuters агенттігінің дерегінше, әңгіме графит, уран, титан, литий және басқа да пайдалы қазбалар туралы болған. Кейінірек бірнеше БАҚ осы ресурстардың 50%-ына меншік құқығын АҚШ-қа беру туралы құжат Украинаға ұсынылғанын хабарлады.
АҚШ-тың қаржы министрі Киевтегі келіссөзде, сурет Украина президентінің баспасөз қызметінікі
Украина президенті Владимир Зеленский ұсынылған құжатқа қазіргі күйінде қол қоюға дайын емес екенін айтты.
Бір апта өткенде Трамп Украинаны келісімді бұзды деп айыптады.
«Бізде сирек кездесетін металдар мен басқа да ресурстар бойынша келісім болған, бірақ олар екі күн бұрын бұл келісімді бұзды», – деді ол Майамиде өткен инвестициялық форумда.
23 ақпанда Зеленский АҚШ-тың көмек ретінде берген әр доллар үшін Украина екі доллар қайтаруын қарастыратын келісім ұсынғанын айтты. Ол «бұл келісімнің ауыртпалығын украиндердің 10 ұрпағы көтереді» деп, оған қол қоймайтынын мәлімдеді.
Мюнхен конференциясы
14 ақпанда өткен Мюнхендегі қауіпсіздік жөніндегі конференцияда АҚШ-тың Еуропа мен Украина қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі рөлінің айтарлықтай өзгеріске ұшырағаны байқалды. Бұл жиында Трамп әкімшілігі Украинадағы жағдайды реттеуге арналған жаңа жоспарын айтады делінген еді. Бірақ оның орнына АҚШ пен Еуропа арасындағы келіспеушілік анық байқалды.
АҚШ вице-президенті Джей Ди Вэнс конференцияда сөйлеген сөзінде негізгі қауіп ретінде Ресейді немесе Қытайды емес, Еуропаның өзін атады.
«Менің алаңдайтыным – ішкі қауіп, яғни Еуропаның АҚШ-пен бөлісетін басты құндылықтарынан бас тарта бастауы», – деді Вэнс.
Ол Еуропа элитасын сөз бостандығын шектеді деп сынап, әсіре оңшыл партиялардан қорқады деп айыптады. Бұл партиялардың кейбірі Ресейді қолдайтыны немесе оның насихатын тарататыны белгілі.
Алайда Вэнс баяндамасында Таяу Шығыстағы соғыстар мен Ресейдің Украинаға басып кіруі туралы тіс жармады.
Вэнстің Мюнхенде сөз сөйлеген сәті, AP Photo/Matthias Schrader
Ал Трамп Вэнстің сөзін жоғары бағалады.
АҚШ президенті Дональд Трамп вице-президентінің мәлімдемесін қолдап, сөз бостандығы туралы пікірін ерекше атап өтті.
«Оның сөз бостандығы жайлы айтқанын мен де естідім. Бұл рас: Еуропа сөз бостандығынан айырылып бара жатыр. Бұл олардың үлкен жеңілісі. Мен мұны көріп жүрмін. Вэнс тамаша сөйледі, айтары жоқ. Еуропа оған құлақ асып, ойлануы керек», – деді Трамп.
Конференциядан кейін АҚШ қорғаныс министрі Пит Хегсетпен кездескен еуропалық шенеуніктер алдағы уақытта Америка Құрама Штаттарының Еуропадағы ондаған мың сарбазын кері қайтаратынын айтты. Олардың сөзінше, Трамп әкімшілігі енді пайдалы қазбаларға ие болуға мүмкіндік беретін басқа аймақтарға басымдық бермек.
Алайда Еуропа елдерін одан да қатты алаңдатқан мәселе – Вашингтонның Еуропамен кеңеспей, Ресей президенті Владимир Путинмен келіссөз жүргізуге дайын екені. Олардың пікірінше, Трамп Мәскеуге тиімді келісім жасасуға бет алған.
Конференциядан кейін Украина президенті Владимир Зеленский ұстанымын ашық білдіріп, қандай да бір жасырын келісімге көнбейтінін айтты.
«Украина сыртымыздан жасалған ешқандай келісімді қабылдамайды», – деді ол.
АҚШ пен Ресей арасындағы келіссөз
18 ақпанда АҚШ пен Ресей Сауд Арабиясында келіссөз жүргізді. Бұл кездесу АҚШ-тың экс-президенті Джо Байден әкімшілігінің үш жыл бойы Мәскеуді оқшаулауға бағытталған әрекеттерінен кейінгі екі елдің жақындасуы жолындағы ең үлкен қадам болды.
Келіссөз төрт сағатқа созылды. АҚШ мемлекеттік хатшысы Марко Рубионың айтуынша, екі тарап Украинадағы жағдайды бейбіт реттеу бағытында жұмыс істеуге және Ресеймен серіктестік мүмкіндіктерін қарастыруға келіскен.
«Біз бір-бірімізді тыңдап қана қоймай, түсінуге тырыстық. Америка жағы біздің ұстанымымызды бұрынғыдан жақсырақ түсіне бастады», – деді Ресейдің сыртқы істер министрі Сергей Лавров.
Сауд Арабиясындағы келіссөз, фото РИА Новости
Келіссөзге қатысқан Ресейдің тікелей инвестициялар қорының бас директоры Кирилл Дмитриев АҚШ-тың мұнай компаниялары Ресейге қайта оралуы мүмкін екенін меңзеді. Ол «АҚШ компаниялары Ресей ұсынған мүмкіндіктен неге бас тартуы керек?» деп мәлімдеді.
Владимир Зеленский бұл кездесуге наразы болып, Украинаның келіссөзге шақырылмағанын алға тартып, Сауд Арабиясына жоспарланған сапарын кейінге шегеретінін жариялады.
«Украинадағы соғысты тоқтату туралы шешім Украинасыз қабылданбауы керек, ешқандай шарт бізге күштеп таңылмауға тиіс», – деді Зеленский.
Зеленский АҚШ пен Еуропа елдері Украинадағы соғыстан кейінгі қауіпсіздік шарттарын анықтауға тиіс екенін мәлімдеді.
«Ешкім екінші Ауғанстан болуын қаламайды деп ойлаймын. Америкалықтар асығыс тастап шыққан кезде Ауғанстанда не болғанын бәріміз білеміз», – деді Украина президенті.
Ал Трамп бұған Украинаның «кейінгі үш жылда және одан бұрын келіссөз үстелінде орны болған еді» деп жауап берді.
«Бұл мәселені оңай шешуге мүмкіндік бар еді. Сендер келісім жасай алар едіңдер», – деп мәлімдеді ол.
Трамп пен Зеленскийдің өзара айыптауы
Осыдан кейін Трамп Зеленскийге қарсы шабуылын күшейтіп, оны сайлау өткізбеді деп айыптады. Бұл Ресей жағы белсенді таратып жүрген Зеленскийдің билікте заңсыз отырғаны жөніндегі айыптауға ұқсас.
«Сайлау өткізбейтін диктатор. Зеленский тезірек әрекет етпесе, елінен айырылып қалады. Ал біз осы уақытта Ресеймен соғысты тоқтату жөнінде сәтті келіссөз жүргізіп жатырмыз, өйткені бұл мәселені тек Трамп пен Трамптың әкімшілігі шеше алады», – деді ол.
Ол сондай-ақ Зеленскийдің сайлау өткізуден бас тартып отырғанын, себебі оның халық арасындағы рейтингі өте төмен екенін айтып, бар қолынан келгені Джо Байденге «манипуляция» жасай алғаны деп мәлімдеді.
Фото АР
«Біз жалған ақпаратты көріп-біліп отырмыз, оның Ресейден шыққанын да жақсы білеміз, – деп жауап берді Зеленский. – Президент Трампқа Америка халқының көшбасшысы ретінде үлкен құрметпен қараймын. Америкалықтар бізге үнемі қолдау көрсетіп келеді. Бірақ, өкініштісі, Трамп осы жалған ақпарат кеңістігінде қалып қойған», – деді.
Айта кетейік, Украина Конституциясында соғыс жағдайында сайлау өткізуге тыйым бар әрі Зеленскийдің рейтингі Трамп айтқандай төмен емес.
Трамптың бірнеше шабуылынан кейін Еуропа елдерінің бірқатар көшбасшысы Зеленскийге қолдау білдіріп, оның билікте заңды отырғанын растады.
Бейбітшілік процесі ме?
АҚШ-тың Украинадағы арнайы өкілі Кит Келлог бейбітшілік процесінің жоспары әлі дайындалып жатқанын мәлімдеді. Айтуынша, ол Еуропа мен Украинаға жауапты, ал Таяу Шығыс жөніндегі өкіл Стив Уиткофф Ресей бағытымен айналысады.
Олардың жоспары дайын болған соң, Трампқа ұсынады, кейін Украинадағы соғысты аяқтаудың түпкілікті жоспары жасалады.
Мюнхен конференциясында Зеленский АҚШ Украинаның НАТО-ға кіруін қолдамайтынын айтқан. Зеленский оқ ату тоқтау үшін Украина аумағына шетелдік әскери күштерді орналастыруды ұсынған еді. Ұлыбритания премьер-министрі Кир Стармер бейбітшілікті қолдау мақсатында әскер жіберуге дайын екенін мәлімдеді.
Кейін Украина президенті НАТО-ға кірмесе, үлкен әскер жасақтап, АҚШ-тан ресурс пен қару сұрайтынын мәлімдеді.
«Бізге басқа елдердің армиясының керегі жоқ. Ресей әскерімен теңесу үшін өзіміздің армия қажет, тек оны екі есе көбейту қажет», – деді Зеленский.
Сондай-ақ украин ресми тұлғалары ел шекарасының өзгеруі мен жерінен айырылуға келіспейтінін мәлімдеді. Қазір Украина жерінің шамамен 20%-ы Ресейдің бақылауында.
Ресейдің соңғы талаптары 2024 жылдың жазында жарияланған: Украина әскерін Донбасс пен «Новороссиядан» шығару, бұл аймақтар мен Қырымды Ресейдің бөлігі ретінде мойындау, НАТО-ға қосылудан бас тарту, Украинаның бейтарап және ядролық қарудан азат мәртебесін бекіту, батыстың барлық санкциясын жою.
АҚШ-тың Украинаға қатысты қатаң саясатына қарамастан, Еуропаның 20-дан астам мемлекеті мен Канада Украинаның Ресейдің әскери агрессиясына қарсы тұруы үшін қолдау көрсететінін айтты.
«Біз Украинаны қолдаймыз және Еуропада бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі барлық міндетімізді орындаймыз», – деді Франция президенті Эмманюэль Макрон.
Мюнхен конференциясынан кейін бірнеше күн өткенде Еуропа елдерінің басшылары Парижде шұғыл саммит өткізіп, ахуал өзгергенде қандай шаралар қабылдайтынын талқылады. Саммит ЕО мен НАТО қорғанысқа көбірек инвестиция салады, Киевке сенімді қауіпсіздік кепілдігі беріледі, «Украинасыз Украина туралы ешқандай шешім қабылданбайды» деген қағидатқа берік деген шешіммен қортындыланды.
21 ақпанда АҚШ Конгресінің Украинаға көмек көрсетуге келіспейтіні белгілі болды. Өкілдер палатасының спикері Майк Джонсон бұл туралы «мәселе тым ұзаққа созылып кетті» деп мәлімдеді.
Сондай-ақ Reuters агенттігі үш дипломатиялық дереккөзге сілтеме жасап, АҚШ БҰҰ-ның Ресей әскерін Украинадан шығаруды талап еткен қарарына қол қоюдан бас тартқанын хабарлады. Дереккөздің бірі АҚШ-тың «ресейлік агрессия» деген тұжырыммен келіспейтінін айтты.
Украина соғыстың үшінші жылдығын әрі-сәрі күйде қарсы алғалы тұр. Киевтегі көптеген дереккөз қазіргі жағдайды Ресей басып кіргеннен кейінгі алғашқы кезеңдегі ахуалға сай деп отыр.
Поддержите журналистику, которой доверяют.
